In Afrika werd ik gevonden door geloof

Foto: World Vision International

Mei 1995. Ik sta bij een kerk in Nterama, Rwanda, en in mijn handen houd ik een mensenschedel. De rechterzijde is verbrijzeld, en ik zie de inkepingen van een kapmes in het bot.

Op 23 mei leverde ik een bijdrage aan de 7keer7-tour van Lazarus. De vraag die de sprekers werd voorgelegd, was: welk nieuw geloofsinzicht heeft je van de sokken geblazen?

Ik vertelde hoe ik in Afrika mijn geloof verloor - en hervond.

Foto: Adriaan Mol

Mei 1995. Ik sta bij een kerk in Nterama, Rwanda, en in mijn handen houd ik een mensenschedel. De rechterzijde is verbrijzeld, en ik zie de inkepingen van een kapmes in het bot.

Dit was een mens. Een vrouw, denk ik. Ze heeft gezongen en gedanst, bemind en gedroomd. Totdat de waanzin losbarstte en haar dorpsgenoten elkaar begonnen af te slachten. Wanhopig heeft ze toevlucht gezocht in deze kerk.

Ik kijk om me heen – en ik zie honderden lichamen. In de kerk, eromheen. Er liggen er zoveel, over elkaar heen gevallen – in paniek, neergeslagen - dat sommige lichamen half gemummificeerd zijn, half weggerot. Ik zie een meisje dat de armen afwerend om haar hoofd geslagen. Ik zie een moeder met haar baby tegen zich aan gedrukt. De geur van de dood is overweldigend – je wast het nooit meer uit je kleren, je krijgt het nooit meer uit je hoofd.

In Afrika verloor ik mijn geloof.

*

Ik kreeg het niet meer rond. Het gebouw van mijn geloof zakte kreunend in elkaar.

Want dat was het: een gebouw, een constructie. Noem het een wereldbeschouwing of een theologie. Het was een constructie die ik zorgvuldig had uitgedacht – ik ben namelijk een denker. Ik wil iets graag snáppen voordat ik het aanneem. Ik wil er de vingers achter krijgen, voordat ik het vertrouw. God kunnen narekenen, voordat ik geloof. Noem het een theologie van argwaan.

Een zorgvuldig beredeneerd godsbeeld – dat was mijn geloof. Ik wist hoe God was, en hoe niet. Wat hij doet, en wat hij niet doet. Waarom de dingen zijn zoals ze zijn. Waarom er een hemel is en een hel. Waarom er lijden is in de wereld, en hoe dit te rijmen is met een goede God die ook almachtig is.

Ik werd journalist in Afrika. En in de werkelijkheid van vluchtelingenkampen, massagraven, en die dodenkerk in Rwanda, zakte die denkconstructie kansloos in elkaar.

In Afrika verloor ik mijn geloof.

*

In Afrika vond ik mijn geloof.  Of misschien moet ik zeggen: geloof vond mij in Afrika. Het was  een nieuw geloof, een ander geloof.

En het blaast me van mijn sokken.

Foto: World Vision International

Het is diezelfde week in Rwanda. Ik sta opnieuw bij een kerk. Het is zondag. En deze kerk, die barst van leven. Honderden vrouwen in kleurige gewaden, lachende kinderen – ze blijven maar komen, uit de wijde omtrek, en het kerkje puilt uit. Blijde Afrikaanse muziek knalt uit de geluidsboxen. Voor in de kerk staat een bandje intens lingala te spelen, elektrische gitaren, een keyboard en Afrikaanse drums – iedereen danst en iedereen bidt. De handen geheven in oprechte aanbidding, Alleluiah bwana Jesu, alleluiah!

Ik kijk om me heen en ik zie het zangkoortje – drie vrouwen die enthousiast de aanbidding leiden. Een van hen mist haar neus. De beide anderen missen een oor. In hun gezicht en op hun armen zie ik gruwelijke littekens. Er is op hen ingehakt met kapmessen. Ze zijn voor dood achtergelaten. Hun familie is uitgemoord. Hun land stinkt naar de dood. Je zou zeggen: van hun geloof in een goede God kan weinig over zijn.

Maar zie, ze dansen en ze bidden - en ze prijzen Jezus om wie hij is.

Ik kan er met mijn hoofd niet bij.

*

Twee dingen gebeuren er.

Ten eerste overvalt mij een gevoel van schaamte. Want waar haal ík het recht vandaan om ontredderd te zijn over het leed van Rwanda? Waar haal ik het recht vandaan om boos te zijn op God, klaar te zijn met God? Ik ben een toeschouwer. Ik ben een ontzettend rijke en vrije Nederlander. Mijn eigen persoonlijke leed mag ik geen leed noemen - niet hier in Rwanda.  Hoe decadent en narcistisch is mijn getwijfel, mijn postmoderne argwaan.

Ten tweede landt een diep besef. Het besef dat deze christenen, in dit kerkje in Nyamata, Jezus kennen op een manier waarop ik hem niet ken. Hun geloof is geen denkconstructie, geen wereldbeschouwing. Hun geloof stort niet in elkaar als het kwaad goede mensen treft. Hun geloof – ze bidden en ze dansen en ze prijzen Jezus om wie hij is – is iets wat ik niet ken.

*

Het duurt drie jaar voordat ik op mijn knieën durf te gaan. Drie jaar voordat ik durf los te laten en mij over te geven. Drie jaar voordat ik durf te zeggen: “Heer, u bent groter dan mijn denken. Er is zoveel wat ik niet begrijp. Ik begrijp U vaak niet. Maar ik kies ervoor om U te vertrouwen. Om mij aan U toe te vertrouwen. Geloven is vertrouwen.”

In Afrika werd ik gevonden door geloof.

Alleluiah, bwana Jesu, alleluiah!