Twintig jaar geleden verscheen Sally Morgenthaler's boek Worship Evangelism, waarin ze afrekende met laagdrempelige, Willow Creek-achtige kerkdiensten. Wie werkelijk niet-kerkelijke zoekers wil helpen om bij God te komen, moet juist ruimte geven aan spiritualiteit en het sacrale, betoogde ze: verwelkom mensen in de aanwezigheid van de levende God.
Ik heb zo'n vermoeden dat die boodschap in veel gereformeerde en evangelische kerken nog niet echt is geland: veel pogingen om eigentijds te zijn, maar weinig notie van reële Gods tegenwoordigheid. Hoe actueel is haar boek?
In twee delen: een samenvatting van dit spraakmakende boek, die ik ooit publiceerde op de website van opinieblad cv koers.
Samenvatting van ‘Worship Evangelism’ (Sally
Morgenthaler)
Zoekers nodigen in Gods aanwezigheid
(deel 1)
In een poging buitenkerkelijke zoekers te
bereiken, kiezen kerken vaak voor moderne, laagdrempelige diensten. Sommige
‘emerging churches’ kiezen ervoor om maar helemaal geen kerkdiensten meer te
houden. Gemeenteconsulent Sally Morgenthaler kiest in haar destijds
spraakmakende boek Worship Evangelism
(1995) voor een verrassende derde weg: samenkomsten die juist weer volop
nieuwtestamentisch zijn en waar zoekers ervaren dat ‘de levende God in hun
midden is’. Een samenvatting (deel 1).
Door Ronald Westerbeek
De titel van Morgenthalers boek is gelijk
verrassend: Worship Evangelism.
Alleen de combinatie van deze beide woorden was de afgelopen decennia al onwaarschijnlijk.
Evangeliseren door aanbidding(sdiensten)?! De gedachte was juist dat je
buitenkerkelijken ‘ laagdrempelig’ moest benaderen, waarmee men dan bedoelde:
niet al te spiritueel, niet al te kerkelijk, niet al te liturgisch, want dat
zou zoekers afschrikken. De laatste jaren blijkt echter dat post-christelijke
zoekers vaak juist op zoek zijn naar spiritualiteit en beleving, naar
gemeenschap en het gevoel opgenomen te zijn in een eeuwenoude traditie (zie de
CV•Koers-artikelen ‘Laagdrempelige diensten of spirituele gemeentestichting?’
en ‘Kerk voor post-christelijke generaties, deel 1 en 2’).
Morgenthaler stelde al in 1995 dat ‘ worship
evangelism’ in ere moest worden
hersteld. Want het is natuurlijk niets nieuws: Paulus spreekt er al over (1
Korintiërs 14:24) en de Kerk heeft deze traditie altijd gekend: zoekers
verwelkomen in de aanbiddingsdiensten en hen zo te nodigen in de aanwezigheid
van de levende God. Zo luidt dan ook de ondertitel van Morgenthalers boek: ‘Inviting unbelievers into the presence of
God’. Maar dan moet het natuurlijk wel zo zijn dat mensen inderdaad die
aanwezigheid van God kunnen ervaren in onze samenkomsten.
Het centrale paradigma van dit boek is dat onze
samenkomsten ofwel bevestigen ofwel ontkrachten wat we verkondigen over God.
Ongelovigen – kerkelijk of buitenkerkelijk - trekken hun conclusies over de
echtheid en de betekenis van God op basis van wat zij al dan niet zien gebeuren
in onze samenkomsten. Horen ze in de kerk alleen maar praten over God, of
ervaren ze zijn aanwezigheid, bespeuren ze dat er ‘iets bovennatuurlijks’
plaatsvindt dat echt is en dat levens daadwerkelijk verandert?
Deel I
Worship: In Search of the Real Thing
Hoofdstuk 1
Time to get real
In de jaren negentig, althans in evangelicale
kring, werden missionaire diensten tamelijk pragmatisch benaderd: wat ‘werkt’?
Wat denken we dat buitenkerkelijken willen? In de VS schoten de megakerken als
paddenstoelen uit de grond. De ‘seeker sensitive’-methode (Willow Creek) leek
enorm aan te slaan. Maar was dat ook echt zo? De cijfers wijzen uit dat in
dezelfde periode het totale aantal kerkleden enorm afnam en ook de megakerken
blijken maar weinig echt buitenkerkelijke zoekers vast te houden. Zelfs eigen
leden haakten in grote aantallen af, blijkt uit onderzoeken. En mensen die wel
bleven komen, groeiden vaak niet of nauwelijks in geloof en discipelschap,
stelde ook Willow Creek na eigen onderzoek vast. Niet dat de laagdrempelige
diensten niet onderhoudend waren. Integendeel: de programma’s waren strak en
indrukwekkend. Maar ze waren geen aanbidding. Ze hielpen mensen niet verder in
het ontmoeten van God.
Geen
ontmoeting met God meer
Dat geldt niet alleen voor Willow-achtige diensten.
Dat veruit de meeste gevestigde kerken er niet in slagen om zoekers te bereiken
met het Evangelie van Christus is niet het gevolg van de gebrokenheid van de
buitenkerkelijke wereld, maar het gevolg van onze gebrokenheid: onze diensten zijn heel vaak geen ontmoeting met
God meer.
Moeten we onze diensten dus laagdrempeliger en
oppervlakkiger maken om zoekers maar niet af te schrikken? Nee, zoekers zijn
spiritueler dan we denken en wat ze zoeken is geen flitsend programma, maar
geestelijke vervulling. Moeten we dan maar terug naar traditionele diensten met
orgels en liturgie? Nee, niet als we de Grote Opdracht serieus nemen en mensen
van nu willen bereiken met het Evangelie.
Laat onze bijeenkomsten weer echt persoonlijke
ontmoetingen zijn tussen mensen en de levende God – aanbidding in Geest en
waarheid. Want alleen dit kan mensen werkelijk van binnenuit veranderen en tot
geloof en discipelschap brengen. Kortom: de ‘ouderwetse’ betekenis van wat een eredienst bedoeld is te
zijn (eer bewijzen aan God in dienst aan Hem, ofwel: aanbidding) in de taal
(qua vormen) van nu. Daarbij kunnen we putten uit de rijke aanbiddingstraditie
van de kerk van alle tijden.
Hoofdstuk
2
Verlangen
naar God. Terug naar bijbelse aanbidding
Het gaat niet
om ons, maar om God
Kijk naar de jonge David: onze kracht schuilt niet
in strategieën, methodes, competenties of technieken, maar onze kracht is
geestelijk en wordt gevoed vanuit een levende relatie met God – een leven in
aanbidding.
Aanbidding is eerste prioriteit:
Davids aanbidding was een manier van leven.
Davids aanbidding was compromisloos: met hart en
ziel.
Davids aanbidding was getuigend (openlijke
aanbidding, opdat de volken zouden erkennen...).
Evangelisatie is niet een optie, maar een opdracht
voor alle gelovigen. Maar het is opmerkelijk dat Jezus (in Johannes 4:23) niet
zegt dat God ‘evangelisten’ zoekt, maar aanbidders
– uit alle volken en tot aan de einden der aarde. Het doel van evangelisatie is
niet slechts het redden van mensen van de hel, of het rekruteren van
volgelingen, maar: aanbidders voortbrengen (Martin Lloyd-Jones).
Wat is een
eredienst?
Het is een hardnekkig misverstand dat het in de worship
(eredienst) vooral zou moeten draaien om de preek. Tegenwoordig dreigt ook het
misverstand dat het zou moeten draaien om amusement. Door beide misvattingen
blijft er weinig ruimte voor aanbidding en toewijding aan God.
De zoekersdiensten van Willow Creek zijn prima
middelen om zoekers te bereiken. Maar noem het geen diensten en hou ze niet op
zondag. Want zowel zoekers als kerkleden gaan onherroepelijk denken dat zulke
bijeenkomsten ‘erediensten’ (worship) zijn. En dan ben je enorm veel
kwijtgeraakt als kerk. Met z’n allen ga je vergeten wat echte, bijbelse
aanbiddingsdiensten zijn.
Morgenthaler is het ook ‘ hartgrondig oneens’ met de aanname van Willow Creek dat je
zoekers en gemeenteleden uit elkaar moet halen met verschillende diensten (NB:
Willow Creek komt hier recentelijk zelf ook van terug: ze willen ledendiensten
en zoekersdiensten in de toekomst gaan integreren, om dezelfde redenen die
Morgenthaler in 1995 al aangaf, RW).
Aanbiddingssamenkomsten zijn essentieel in het
opbouwen van de gemeente èn het trekken van zoekers in die gemeenschap.
Een eredienst/aanbiddingssamenkomst is een
uitwisseling, een interactie, tussen God en mensen. De Schrift gebruikt met
name drie woorden voor aanbidding:
• shachah: buigen, knielen
• proskuneo: eer bewijzen
• latreuo: dienen, bedienen (priesterlijke bediening)
Ook wel:
• thusia, phosphora: offer, gave
• homologein: zonde belijden, geloof belijden
Verder termen als: zingen, uitroepen, verkondigen,
prijzen, bidden, dankzeggen.
Maar aanbidding is geen eenrichtingsverkeer. Het is
een dialoog, interactie tussen God en mensen. God openbaart zijn aanwezigheid.
Hij vervult onze ingeschapen behoefte aan intimiteit met God, en wij
beantwoorden Hem met dankzegging en lofprijzing. Het is een wederzijdse
liefdesverklaring.
Een bijbelse eredienst is geen hoorcollege. Het is
ook geen verzameling mensen die ‘inspirerende of troostrijke gedachten’
krijgen. Het is ook geen samenkomst van mensen die dingen doen en zeggen alsof
God niet in staat zou zijn te antwoorden. God is immers persoonlijk aanwezig en
Hij spreekt tot ons in het heden en Hij werkt grote dingen. Het is een
‘bovennatuurlijke’ interactie tussen de
God van de Bijbel en zijn volk – dat is het verschil tussen een echte eredienst
(aanbiddingsdienst) en een ‘laagdrempelige dienst’ of een traditionele dienst.
Drie veelvoorkomende diensten die geen aanbidding
(worship) zijn:
I. Traditionele kerk
- Enkele gezangen
- Mededelingen
- Kort gebed
- Schriftlezing
- Gezang
- PREEK
- collecte
- zegen
II. Traditionele kerk die eigentijds probeert te
zijn
- Min of meer dezelfde opzet als de gewone
traditionele kerk, met de PREEK als hoogtepunt
- Begeleidingsband i.p.v. orgel of piano
- Eigentijdse liederen i.p.v. alleen psalmen en
gezangen
- Misschien een kort stukje drama of mime
III. Hippe kerk
(‘seeker sensitive’, zoekersdienst á la Willow Creek)
- Gospelband zingt enkele liederen vanaf een podium
- Een lied voor samenzang
- Multimediale introductie van het thema
- Schriftlezing
- Drama
- Lied door de band
- PREEK
- zegen
Deze drie vormen zijn geen werkelijke eredienst,
geen aanbidding in bijbelse zin. Waarom? Omdat interactie met God nagenoeg
non-existent is. Er is vrijwel geen mogelijkheid tot persoonlijke respons,
weinig mogelijkheid tot actieve participatie, en helaas in de praktijk ook
doorgaans weinig besef van Gods persoonlijke aanwezigheid en zijn vermogen te
spreken en te handelen. Er is, zeker in meer moderne varianten, nauwelijks nog
ruimte om persoonlijk te komen tot het belijden van zonden, het vragen van
vergeving en het hernieuwen van toewijding aan Christus.
Je komt misschien met een goed gevoel de kerk uit
en je hebt misschien best iets geleerd – maar heb je ook God ontmoet? Een echte
ontmoeting werkt meer uit dan een goed gevoel en toegenomen kennis: het
verandert je hart en bewerkt veranderde levens. Gods aanwezigheid ervaren, dat
is: van binnen uit worden veranderd.
Hoofdstuk
3
De
tijd is echt veranderd
Niet
godsdienstig, wel spiritueel
De meeste mensen zijn onkerkelijk, maar ze noemen
zichzelf in toenemende mate ‘ religieus’. Buitenkerkelijken hebben minder met
geïnstitutionaliseerde godsdiensten, maar worden steeds spiritueler (recente
onderzoeken van o.m. SCP en WRR en het KRO/RKK-onderzoek ‘God in Nederland’ bevestigen
dit beeld voor ons land, RW).
Voor deze generaties heeft hun geloof niet te maken
met gebouwen en instituties, maar met wat er in hun harten leeft. Over kerken
zijn ze negatief, over geloof en zelfs ook over Jezus vaak behoorlijk positief.
God ontmoeten
Mensen zijn minder op zoek naar doortimmerde
apologetiek en overtuigende rationele argumenten, ze zoeken geen betogen over God. Ze willen die God ontmoeten. Ze zoeken geestelijke
ervaring. Ze zeggen een gemeenschap te zoeken waar ze God kunnen ontmoeten en
waar hun levens werkelijk kunnen veranderen.
Een gemeenschap waar mensen de levende God kunt
ontmoeten, waar de kracht van de Heilige Geest werkzaam is waardoor levens
veranderen - is dat niet precies wat de kerk van alle tijden zou moeten willen zijn?
Niet modernistisch, maar bijbels
Maar de kerk biedt dat zelden. Dat is niet alleen
tragisch voor buitenkerkelijke zoekers, het is ook tragisch voor gemeenteleden,
constateert de reformatorische theoloog Robert E. Webber (Wheaton College). Wat
er in de meeste kerken gebeurt, heeft volgens hem meer te maken met
Verlichtingsdenken en modernisme - waarbij God feitelijk ver weg in de hemel
wordt gedacht en de benadering eenzijdig rationeel is - dan met bijbels denken,
waarbij God persoonlijk aanwezig is, spreekt en handelt.
De traditionele diensten (die eigenlijk vooral
modernistisch zijn en niet zo bijbels als ze pretenderen te zijn, aldus Webber)
sluiten volstrekt niet meer aan bij de cultuur en zullen verdwijnen (zoals ook
Alister McGrath voorspelde, RW). De diensten zullen moeten veranderen in
daadwerkelijke, interactieve ontmoetingen met God. Niet omdat deze cultuur dit
vraagt, maar omdat het bijbels is.
Bovenstaande tekst is het eerste deel van een
samenvatting van: ‘Worship Evangelism– inviting unbelievers into the presence
of God’, door Sally Morgenthaler (Zondervan 1995, 1999).
Samenvatting en bewerking: Ronald Westerbeek.
No comments:
Post a Comment