Tim Keller: Het Evangelie is Kruis en Koninkrijk

Draait het Evangelie nou om zonde, vergeving en bekering (en staat het kruis centraal), zoals gereformeerden en evangelicals graag benadrukken? Of gaat het om het Koninkrijk en sociale gerechtigheid, zoals N.T. Wright en post-evangelicals beweren? Het ene perspectief kan niet zonder het andere, denkt Tim Keller (Redeemer). Op de eerste City to City-conferentie in Europa (Berlijn, 2011), ging Keller hierop in. Een verslag van deze conferentie, eind oktober 2011 in Berlijn (destijds gepubliceerd in cvkoers).

Kerkgroei is niet de kern

City to City Europe is een groeiend netwerk met als doel: missionaire kerkplanting en revitalisatie van bestaande kerken.  Eind oktober 2011 werd een eerste conferentie gehouden in Berlijn. Bijna 500 kerkplanters waren erbij, uit alle hoeken van Europa.

Het netwerken begint al in de trein naar Berlijn, als de passagier aan de andere kant van het gangpad de conferentie-reader uit zijn tas pakt en ook een kerkplanter blijkt te zijn. We zitten meteen in een leuk gesprek over verwachtingen en ervaringen. Op het perron in Amersfoort probeerde ik net mijn buitenkerkelijke buurman uit te leggen waar ik naartoe ging, toen Henk Bouma – evangelist en kerkplanter onder moslims in Kanaleneiland, Utrecht – me begroette met zijn team. En gedurende de treinreis spotten we steeds meer collega-kerkplanters. De toon is gezet: deze conferentie van City to City is tegelijk een reünie met goede bekenden én een kennismaking met tientallen nieuwe gezichten. Veel kerkplanters ploeteren op hun eigen plekje. Het is een geweldige bemoediging om op deze conferentie te zien dat je deel uitmaakt van een grotere beweging van Gods Geest op het Europese continent.

Echte vernieuwing

’s Middags rijden CTCE-organisator Martin de Jong en ik in een taxi door Berlijn, samen met Al Barth (Redeemer) en Tim en Kathy Keller. City to City werd opgezet met hulp van het Redeemer Church Planting Center in New York. Keller laat er geen misverstand over bestaan: er is geen ei van Columbus, niet één strategie die kerkplanting in Europa tot succes zal maken. Redeemer komt geen kerkmodel exporteren.

Wat heeft Redeemer dan wel te bieden? Allereerst een grondig begrip van de radicaliteit van het Evangelie van genade, en hoe dat een kracht is tot echte vernieuwing van levens en van de samenleving – zoals we dat ook kennen uit Kellers preken. Maar vervolgens ook een aantal bijbelse principes voor kerkplanting, gekoppeld aan een reeks kernwaarden.

Maar hoe een kerkplanting eruit zou moeten zien, en wat je benadering moet zijn om niet-christenen met het Evangelie te bereiken, dat vertelt Redeemer niet. Want een cruciale kernwaarde is: contextualisatie. Het Evangelie en de bijbelse principes voor kerk-zijn moeten incarneren in de context waarin God je plaatst. ,,Daarom moet dit ook een Europees netwerk zijn’’, zegt Al Barth, die vanuit het Redeemer Church Planting Center enkele jaren een aantal Europese kerkplanters coachte, maar nu het stokje doorgeeft aan Europese kerkplanters als Andrew Jones (Londen), Siebrand Wierda (Amsterdam), Xavier Memba (Barcelona), Leonardo de Chirico (Rome) en Christian Nowatsky (Berlijn).

Lessen leren

Die eerste avond ga ik uit eten met een kerkplanter die tien jaar geleden een gemeente is begonnen in Noord-Italië. Het is een multiculturele gemeente, met Oost-Europese gastarbeiders, maar vooral ook Afrikaanse migranten. Veel van wat hij vertelt, herken ik uit onze eigen ervaringen met ICF Grace Church, onze multiculturele gemeente in Amersfoort. Het is bijzonder om te ontdekken dat we elkaar die avond echt verder kunnen helpen.

Hierin schuilt de kracht van dit netwerk, zo blijkt tijdens de tientallen gesprekken en ontmoetingen gedurende de conferentie: iedereen pioniert, probeert, faalt, ontdekt dingen die wel werken, en allemaal hongeren we naar de praktijklessen van anderen. Het netwerken gaat de hele dag door – van het ontbijtbuffet tot het biertje’s avonds aan de bar.

De kracht van het City to City- netwerk zit ’m ook in de grondige theologische doordenking die Redeemer eigen is. De conferentie heeft een stevig programma met drie hoofdlezingen van Tim Keller (‘The Gospel-centered Church’, ‘The Urban Church’, en ‘The Holistic Church’), gevolgd door vragenrondes, en lezingen van stadssocioloog Frank Eckardt en missioloog Stefan Paas. Daarnaast zijn er workshops en presentaties van Europese kerkplantingsprojecten.

Groei geen doel

Op de tweede dag van de conferentie gooit Stefan Paas een flinke knuppel in het hoenderhok. De kerkplantingsbeweging is – zeker in Amerika – sterk gestempeld door de zogenoemde church growth movement, die stelt dat het doel van missionair werk de groei van de kerk is. Als kerkgroei achterwege blijft, zou dat komen door te weinig aanbod. De logische oplossing: meer kerken planten. Maar dat vindt Paas te simpel gedacht. In grote delen van Europa, constateert hij, kun je moeilijk stellen dat er een tekort aan aanbod van kerken is. Toch seculariseert het continent in rap tempo. Het probleem zit ’m niet in het aanbod, maar in de vraag. Veel Europeanen hebben geen enkele behoefte aan het christelijk geloof.

Maar, zegt Paas, dat is nooit echt anders geweest. Het percentage toegewijde christenen heeft door de eeuwen heen steeds rond 10 procent geschommeld. We moeten accepteren dat we als christenen een minderheid zijn.

Wat Paas betreft is dat niet alleen een kwestie van nuchter realisme, maar ook van gezonde theologie. De kerk is er niet om de aarde te vervullen, maar ze heeft een priesterlijke taak. Het doel van de kerk is niet groei, maar het verheerlijken van God en het getuigen van Gods heil. Wat elke kerk zich moet afvragen, is niet: ‘Hoe groeien we zo snel mogelijk in aantallen?’ maar: ‘Op welke manier wordt God in onze specifieke context het meest verheerlijkt?’

De lezing van Paas leidt de rest van de conferentie tot pittige discussies onder de deelnemers – in de wandelgangen, tijdens de maaltijden en via Twitter. Evangelisten pur sang vrezen dat zijn nadruk op de priesterlijke functie van de kerk zal afleiden van evangelisatie en persoonlijke bekering. Het zal gebruikt worden als een excuus door kerken die er niet in slagen buitenkerkelijken te bereiken, zeggen ze. Anderen, die na jaren van ploeteren nog geen bekeringen hebben gezien, zeggen zich juist bemoedigd te voelen.

Maar creeert Paas geen valse tegenstelling – wordt God niet het meest verheerlijkt als mensen tot bekering komen en Hem erkennen als Koning?

Twee perspectieven

De hoofdlezingen van Tim Keller vormen de ruggengraat van de conferentie en bieden de diepgang om uit het bovenstaande dilemma te komen. Want er zijn twee manieren om het Evangelie uiteen te zetten, legt Keller uit, en je hebt beide perspectieven nodig om krachtig kerk te zijn:

• Het eerste perspectief is gericht op de rechtvaardiging van de zondaar (kruis). De kernbegrippen zijn: God – ik – mijn zonde – Christus – geloof. Het Evangelie is dan dat je weliswaar zondiger bent dan je ooit zult beseffen, maar dat je tegelijk meer geliefd bent door God dan je zou durven dromen. Hij redt je, uit pure genade. In deze benadering ligt de nadruk sterk op individuele zonde en persoonlijk heil.
• Wie zo de nadruk legt op persoonlijke bekering, moet twee (tegengestelde) valkuilen vermijden, waarschuwt Keller: enerzijds moralisme, anderzijds relativisme.
• Het tweede perspectief is gericht op Gods heilshistorische handelen (Koninkrijk van God). Hier zijn de kernbegrippen: schepping – zondeval – Christus – Koninkrijk van God. In Jezus Christus breekt Gods Koninkrijk door in de wereld, en het heil van God omvat zijn hele schepping. De kerk als nieuwe gemeenschap wordt gekenmerkt door barmhartigheid en sociale gerechtigheid.
• Ook hier zijn twee (tegengestelde) valkuilen: de eerste is dat je denkt dat dit Koninkrijk in het hier en nu gerealiseerd moet worden, de tweede dat je het Koninkrijk laat samenvallen met de nieuwe aarde, alsof het heil van het Koninkrijk volledig toekomstig is.

Wat betekent dit voor kerkplanting? De ene context zal vragen om meer nadruk op persoonlijke bekering, de andere om nadruk op gerechtigheid en barmhartigheid,meent Keller. Maar als een van beide perspectieven onderbelicht is, ben je een gemankeerde, onbijbelse kerk en zul je weinig missionaire betekenis hebben.

Grondige theologische reflectie

Keller blijft het benadrukken: de kerk die je plant moet gospel-driven zijn, niet program-driven. Natuurlijk heb je ‘programma’s’ nodig in je gemeente (huiskringen, onderwijstrajecten, materialen), maar die moeten voortvloeien uit de betekenis van het Evangelie voor jouw specifieke context. ,,De prioriteiten die je stelt in de opbouw en vormgeving van je gemeente, en de kernwaarden van je gemeente, zullen moeten voortkomen uit intensieve reflectie op de concrete implicaties van het Evangelie voor jouw tijd en plaats’’, vat Keller samen. ,,Ik weet dat dit weinig catchy klinkt. Maar dit is de essentie. Geen programma, geen kerkmodel, maar theologische reflectie. Alleen het radicale Evangelie van genade kan harten veranderen en levens redden en vernieuwen, en dan alleen wanneer je het werkelijk toepast op de concrete situaties van mensen.’’

Previously published in: cvkoers (January 2012).