Uit het scriptorium: De geur van koeienlijven en kruidig gras

De stilte die neerdaalt over de weilanden, aan het einde van een zomermiddag. Alleen het gezoem van insecten en het geluid van de grazende koeien. Als in de verte het gepruttel klinkt van de trekker van boer Frits, steken ze hun kop op en lopen vast in de richting van de melkmachine onder de knotwilgen.

Frits kent zijn koeien en hun karakters, alle achtentwintig. “Berta doet net zo chagrijnig als haar moeder, maar als je ze een tijdje achter de oren aait voordat je gaat melken, vinden ze alles best,” leert hij mij, zijn buurjochie van acht. Frits is een soort opa voor me, ik mag hem altijd komen helpen. De geur van koeienlijven en kruidig gras in de namiddagzon, de eerste melk die je met de hand melkt, een natte snuit die zachtjes in je hand wordt gedrukt – als mijn herinneringen ooit schimmig worden en achterwaarts verdwijnen, zijn dit de dingen die ik nog weet.
Isabella Tree is schrijfster en getrouwd met een landbouwer in West Sussex, Engeland. Hun land, grotendeels ontgonnen tijdens de voedselschaarste in de Tweede Wereldoorlog, is niet de beste. Steeds intensievere bewerking en steeds meer kunstmest stuwen de opbrengst op, aangejaagd door landbouwsubsidies en de druk van de bank, maar de markt is bikkelhard en het besef daalt in: zo gaat het niet meer. Ze nemen een radicaal besluit. Ze nemen het land fasegewijs uit productie en laten het, geïnspireerd door de Nederlandse ecoloog Frans Vera, verwilderen.

Ze stuiten op grote weerstand van bestuurders, van boeren en van natuurbeheerders, die allemaal hun redenen hebben om zich te verzetten tegen het verwilderen van land. Binnen enkele jaren voltrekt zich een wonder: verloren gewaande plantensoorten keren terug, zeldzame vogelsoorten en bedreigde vlinders, de ecologische balans wordt hersteld – een verliesgevend boerenbedrijf transformeert in een vitaal natuurproject dan nieuwe inkomsten genereert. Isabella schreef er een prachtig boek over, Wilding, en mede daardoor is het verhaal van Knepp Castle Estate nu een befaamd voorbeeld van rewilding in agrarisch gebied.
 
Zoals Frits boerde, kleinschalig en dicht bij de natuur, dat bestaat niet meer – behalve in wat nu biologische landbouw heet. Er is heftige weerstand tegen gedwongen uitkoop van boeren vanwege natuurbehoud, maar de realiteit is dat boeren als Frits sinds de jaren zeventig hebben moeten stoppen zonder enige financiële compensatie, gedwongen door de dynamiek van agro-industrie, banken en supermarkten. In de jaren zeventig waren er nog 195.000 landbouwbedrijven, in 2000 was dit gehalveerd tot 97.000, en nu zijn er minder dan 50.000. Net als Knepp Castle Estate, werden ze kapotgemaakt door een idioot systeem waarvan zowel de boeren als de natuur het slachtoffer waren. Wat melkveehouders als boer Frits betreft: koeien lopen steeds minder in de wei en staan vaak permanent op stal, meer dan een kwart van de koeien loopt daardoor kreupel, en kalfjes worden direct na hun geboorte weggehaald bij hun moeder (Nederland telt ruim 14.000 melkveehouders, maar bij slechts 30-40 boeren worden de kalfjes voor langere tijd bij de koe gehouden). Ik weet nog dat Frits het maar niks vond dat sommige boeren wel honderd koeien hadden en die steeds vaker op stal hadden. "Maar ik snap het wel. Je moet tegenwoordig haast wel om het hoofd boven water te houden." Dat was in de jaren tachtig.

 
Het boek dat Isabella Tree schreef, inspireert om anders te kijken. Ze observeert met de nuchtere blik van een agrariër, vol liefde voor de natuur, met gevoel voor streekcultuur en etymologie. Ik las het deze zomer weer eens door. Absolute aanrader.
 
Wilding is ook vertaald in het Nederlands: https://arkrewilding.nl/nieuws/2023/bestseller-over-rewilding-nu-ook-het-nederlands-verkrijgbaar