In dit paper vergelijkt hij de positie van New Wine binnen de kleine gereformeerde kerken met die van het Evangelisch Werkverband binnen de PKN (onderzoek van Wilbert van Iperen) - met interessante verschillen. De moeite waard om online te zetten.
“Leven blazen in dode botten”[1]. De presentie en profilering van New Wine binnen de kleine gereformeerde kerken en (delen van) de Protestantse Kerk in Nederland
Door Ruben van de Belt
Verschillende auteurs
hebben de afgelopen jaren gewezen op de evangelicalisering van de traditionele
kerken.[2] Redenerend
vanuit het perspectief van de evangelicals
is het opgaan in traditionele kerken een
mogelijk traject om zelfbehoud te bereiken, terwijl vanuit het gevestigde
perspectief evangelicalisering een
mogelijkheid is om een antwoord te vinden op vragen die kerk gesteld worden. In
de Nederlandse context is een dergelijke beweging te zien in een aantal
vernieuwingsbewegingen die zich binnen bestaande verbanden wil profileren met
een evangelisch gedachtegoed. Zo denk ik aan de stichting Heart Cry, die zich
richt op bevindelijke gemeenten en het Evangelisch Werkverband, opgericht
binnen de Samen-op-Weg kerken—inmiddels de Protestantse Kerk in Nederland—wat
zich voornamelijk profileert met de aandacht voor kleine groepen, en middels
een band, Sela, bij wil dragen aan
een vernieuwing in liturgisch opzicht. Het is te stellen dat vrijwel alle
kerkelijke gemeenten in enige mate in aanraking komen met evangelische tendensen,
waartoe men zich moet verhouden. Volgens theologen als Alister McGrath is het
zelfs de toekomst van het
protestantisme.[3] Ook ik, als auteur van dit
stuk, verhoud me op positief-kritische wijze ten opzichte van dergelijke
ontwikkelingen en wil ze graag nader
bekijken. Als—hopelijk—toekomstig predikant binnen de gereformeerde traditie
voel ik mezelf in enige mate verbonden aan dat wat ‘charismatische vernieuwing’
wordt genoemd. Ooit was dat de context waar mijn geloof vernieuwd werd en ertoe
heeft bijgedragen dat ik nu op mijn huidige plaats ben: ‘gereformeerd’ en
‘charismatisch’ vormen dus net zozeer onderdeel van mijn biografie als van dit
onderzoek.
In dit paper kijk ik naar een andere
vernieuwingsbeweging: New Wine. Deze beweging is ontstaan binnen de Church of
England en profileert zich in Nederland voornamelijk binnen de kleine
gereformeerde kerken (Christelijke Gereformeerde Kerken, Gereformeerde Kerken vrijgemaakt
en de Nederlands Gereformeerde Kerken) en delen van de Protestantse Kerk in
Nederland.
Alle bewegingen streven ernaar
vernieuwing te bewerkstelligen binnen de gevestigde kerken—hoewel de methode en
aandachtsgebieden verschillen—en dat roept een zekere dynamiek op. De receptor
van de nieuwe beweging moet reageren op de gewenste vernieuwingen; de
bewegingen moeten op zoek naar vruchtbare vormen en wegen om hun doelen te
bereiken. In dat kader heeft Wilbert van Iperen een onderzoek gedaan naar de
presentie, profilering en receptie van het Evangelisch Werkverband binnen de
PKN, waarbij hij in het bijzonder heeft gelet op de dynamiek die ontstaat
binnen die kerk als gevolg van het handelen van de beweging.[4]
Dat onderzoek is een inspiratiebron geweest om een onderzoek uit te voeren naar
New Wine vanuit dezelfde vraagstelling.
Daarbij moet echter opgemerkt worden
dat er een aantal belangrijke verschillen is tussen het Evangelisch Werkverband
en New Wine. Zo is de eerste ontstaan vanuit het initiatief van een aantal
gereformeerde- en hervormde predikanten uit Nederland, terwijl de tweede
ontstaan is in de context van de anglicaanse kerk in Engeland; de verschillende
achtergronden moeten verdisconteerd worden bij een vergelijking tussen beide.
In dat opzicht delen ze een ander aspect: beide zijn opgekomen binnen de
volkskerk. Daarom is het des te opvallender dat New Wine zich in Nederland
voornamelijk profileert binnen de kleine gereformeerde kerken en slechts in
bepaalde delen van de PKN—een eerste blik suggereert dat het bij de laatste
voornamelijk gaat om gemeenten die ook gekleurd worden door het Evangelisch
Werkverband. Het opereren binnen de context van traditionele ‘keuzekerken’ in
tegenstelling tot een ‘volkskerk’ vormt de achtergrond van het werk van New Wine.
Ondanks de verschillen lijkt de door
van Iperen voorgestelde onderzoeksvraag toepasbaar. Ik kies er daarom voor om
zijn vraagstelling te operationaliseren voor New Wine, waaruit de volgende
formulering voortkomt:
Hoe presenteert en profileert de stichting New Wine zich binnen de kleine gereformeerde kerken en de Protestantse Kerk in Nederland, hoe wordt deze beweging binnen het geheel van de kerk(en) ontvangen en welke dynamiek is op grond hiervan te onderscheiden?[5]
Hierbij merk ik op
dat de omvang van dit paper in het niet valt bij het onderzoek door van Iperen.
Dat kan ik verantwoorden door enerzijds te wijzen op het kortere bestaan van
New Wine ten opzichte van het Evangelisch Werkverband en anderzijds de
beperktere omvang van de stichting en de andere aard van de beweging—zo heeft
New Wine een lagere organisatiegraad.[6]
Deze kanttekening gemaakt hebbend kijk
ik eerst naar de methodologie van het onderzoek, waarbij de aandacht uitgaat
naar de zogenoemde ‘frame-analyse’ en sociale bewegingen. Vervolgens wordt
gekeken naar definities die voorkomen in het onderzoek, waaronder
‘charismatisch’ en ‘gereformeerd.’ Daarna worden de historische wortels van New
Wine geschetst, om daarna aandacht te geven aan de ‘theologie van het
Koninkrijk’ als belangrijk element om New Wine te begrijpen. Het grootste deel
van dit paper wordt benut om de beweging te bezien vanuit de geschetste
methoden, om af te sluiten met een conclusie aangaande de onderzoeksvraag.
Methodologische
opmerkingen
In navolging van van
Iperen kies ik voor een tweetal perspectieven: de frame-analyse en New Wine als
sociale beweging, om zo de resultaten van dit onderzoek te kunnen vergelijken
met zijn onderzoek.
Voordat de frame-analyse besproken
wordt dien ik eerst het concept ‘frame’ verhelderen: het betreft een mentale
oriëntatie die de perceptie en de interpretatie van een mens stuurt.[7] Binnen
dat frame zijn een aantal elementen te onderscheiden: inhoud, cognitieve
structuur, zowel individueel als collectief, en een onderscheid tussen ‘frame’
als moment en ‘framing’ als proces.[8] Vragen
die daardoor ontstaan zijn onder andere: welk beeld van de kerken wordt
gehanteerd? Welke argumenten worden daarvoor gebruikt? Op welke wijze proberen
de framemanagers de beweging te
betrekking in hun oordeel? Bij deze methode gaat de aandacht voornamelijk uit
naar een beperkt aantal ‘gezaghebbende’ teksten van New Wine. Zodoende spelen
vooral leiders een belangrijke rol in deze analyse; hoe ‘gewone’ kerkleden zich
profileren en presenteren binnen hun geloofsgemeenschappen valt buiten het
perspectief van deze methode. Daarnaast wordt opgemerkt dat een ‘frame’ in
staat gesteld wordt te veranderen door een vaststaande kern van de cognitieve
structuur; zij vormt als het ware de ruggengraat die het lichaam in staat stelt
te bewegen maar toch stabiliteit te behouden. De cognitieve structuur zorgt
voor continuïteit in een veranderingsproces. Een ‘frame’ is dus een dynamisch
concept en moet als zodanig benaderd worden.
Een andere benadering die van Iperen
kiest is die van de sociale beweging. Daarin wordt een onderscheid gemaakt
tussen een viertal ideaaltypen, vastgesteld op grond van twee variabelen: het
object van kritiek en de gebezigde aanpak.[9] Hieruit
volgen “1) de maatschappijkritische beweging: gericht op het individu en
militant; 2) de conversie-beweging: gericht op het individu en militant; 3)
alternatieve gemeenschap: gericht op de maatschappij en niet-militant en 4)
mysticisme: gericht op het individu en niet-militant.”[10]
Bij zijn bespreking van deze ideaaltypen merkt van Iperen op dat een directe
toepassing op de situatie van het Evangelisch Werkverband niet zonder problemen
is, daar zij een beweging is binnen een gedeelte
van de maatschappij.[11] Wat
ontbreekt is het accent van een vernieuwingsbeweging binnen een bepaald deel
van de samenleving. Die context zorgt ervoor dat de beweging enerzijds kritisch
is, maar tevens—als onderdeel van het grotere geheel—afhankelijk van de
organisatie. Hier gaan het Evangelisch Werkverband en New Wine in zekere mate
uiteen: daar waar de eerste zich richt op vernieuwing binnen de PKN, doet New
Wine dat over kerkmuren heen.[12]
De beweging is actief in verschillende denominaties en profileert zich ook als
zodanig. Hierbij wordt opgemerkt dat New Wine zich in de praktijk voornamelijk
richt op—of anders: voornamelijk weerklank vindt binnen—de kleinere
gereformeerde kerken. Ondanks dat het niet een duidelijk afgebakende
organisatie betreft wordt hier gewerkt onder de hypothese dat deze
gemeenten—door de hoge mate van interactie onderling op andere platformen—samen
een ‘imagined community’ vormen.[13] ‘Imagined’ omdat de meeste mensen binnen
die kerken elkaar niet kennen en nooit zullen ontmoeten, maar zich met elkaar
verbonden voelen in het gezamenlijke beeld van hun gemeenschap, gegroepeerd
rondom een aantal parakerkelijke organisaties—waar New Wine er in mijn
hypothese een van is—, landelijke media en maatschappelijke initiatieven.[14]
Daarnaast een ‘community’ omdat er
binnen die organisaties een sterk gevoel van verwantschap en verbondenheid is. Aspecten
die een rol spelen bij de bestudering van de beweging binnen die bestaande
kerken zijn ‘exclusiviteit,’ ‘kerkelijke structuur’ en ‘loyaliteit.’ Zij zijn
van belang daar ze inherent zijn aan het ‘frame’ van de beweging. In welke mate
ziet zij zichzelf als de exclusieve plek waar het ‘ware geloof’ te vinden is?’
Hoeveel ruimte biedt de kerkelijke structuur aan de beweging? In hoeverre is de
beweging loyaal aan de organisatie waar zij zich in beweegt? Hoewel het voor dit
onderzoek te ver voert om er uitgebreid op in te gaan blijven de concepten op
de achtergrond een rol spelen.
Deze twee lijnen—frame-analyse en
sociale bewegingen—zullen de gehanteerde methoden zijn in het vervolg van dit
onderzoek. Daarin kijk ik vooral naar een beperkt corpus aan teksten van de
leiders van de beweging, de line-up van
sprekers en thematiek van hun spreekbeurten op de zomerconferentie van de
beweging, de wijze waarop de beweging invloed uit willen oefenen op predikanten
binnen de kerken en de ondersteuning die geboden wordt aan lokale gemeenten.
Daarnaast heb ik Dick Westerkamp, oprichter van New Wine Nederland geïnterviewd.
Alle observaties uit het onderzochte worden geanalyseerd, maar voordat daar
ruimte toe is dient een aantal begrippen verhelderd te worden.
Definities
In
dit onderzoek staat een aantal termen centraal die verduidelijking behoeven.
Het betreft voornamelijk de begrippen evangelisch,
charismatisch en gereformeerden. Deze
begrippen zullen dan ook kort omschreven worden, zonder de pretentie compleet
te zijn.
Wanneer er gesproken wordt over
‘evangelisch’ komen de karakteristieken van Bebbington in beeld: nadruk op het
gezag van de Bijbel, Jezus als verlosser door zijn kruisdood, de oproep tot
persoonlijke bekering, en de maatschappelijke betrokkenheid.[15] Daarbij
stelt Klaver voor om een tweetal aspecten bij te voegen: de beweging primair
als vernieuwingsbeweging—met de daarbij behorende moeizame relatie tot de status quo—en de evangelische beweging
als transnationale beweging. Dit laatste is zeker het geval wanneer gekeken
wordt naar New Wine; hoewel het een Nederlandse stichting betreft is de band
met moederorganisatie in het Verenigde Koninkrijk expliciet aanwezig in
bijvoorbeeld de zomerconferentie, waar (vrijwel) altijd sprekers uit de Engelse
tak aanwezig zijn.
Echter, de term ‘evangelisch’ is
niet meer toereikend om aan te wijzen waarover gesproken wordt. Binnen deze
stroming bevindt zich nog een aantal substromingen, zoals het pentecostalisme
en het charismatisch christendom. Zoals verwacht vertonen deze varianten veel
overeenstemming met het evangelicalisme, maar hebben zij ook een eigen accent:
de nadruk op de vernieuwende kracht van de heilige Geest.[16]
Dit accent moet overigens op waarde worden geschat: het charismatisch
christendom is zeer diffuus, zowel als het gaat om theologie als praktijken.[17]
Toch is het mogelijk om bewegingen als ‘charismatisch’ aan te duiden wanneer
wordt uitgegaan van een definitie als een set ‘familiekenmerken,’ waarbij ik
vooral denk aan de criteria van Bebbington, aangevuld door Klaver en
Lalleman—vooral de laatste is belangrijk daar de expliciete nadruk op
manifestaties van de heilige Geest een distinctief element van het
charismatisch christendom is ten opzichte van de evangelische stroming.[18]
Hoewel ‘gereformeerd’ een
aanduiding is van een christelijke traditie die zich verbonden weet met de
Reformatie, is die groep zeer diffuus en kenmerkt het zich door pluraliteit. Om
het begrip handzaam te maken wordt het hier gebruikt om te wijzen op gelovigen
binnen de Christelijk Gereformeerde Kerken, Gereformeerde Kerken vrijgemaakt,
Nederlands Gereformeerde Kerken en delen van de Protestantse Kerk in Nederland.[19]
Het gaat daarbij vooral om de kerken die zichzelf beschouwen als ‘orthodox’ in
de protestantse traditie. Kenmerken zijn te vinden in de hoge waardering van een
theoloog als Johannes Calvijn, maar ook in het expliciet verwijzen naar de Drie
Formulieren van enigheid—hoewel die in de verschillende groepen een andere
status hebben. Een andere wijze om de identiteit van deze gereformeerden te
beschrijven is uit te gaan van het geschetste ‘vijandsbeeld.’ Daarbij wordt
vooral gewezen op ‘vrijzinnigheid’ binnen de andere delen van de gereformeerde kerken,
waarbij vooral de aversie tegen theologen als Harry Kuitert en Klaas Hendrikse
typerend is.
Herkomst
en ontwikkeling
Binnen de Church of
England vormt New Wine een netwerk van kerken met aandacht voor een
charismatische geloofsbeleving—verbonden met de zogeheten Third Wave Charismatic Renewal.[20]
Ze werd opgericht in 1989 door de Anglicaanse geestelijken David Pytches en
Barry Kissel, beiden geïnspireerd door de charismatisch voorganger John Wimber.[21] Vanaf
het begin is de beweging dan ook nauw verbonden met het gedachtegoed van Wimber
en diens beweging Vineyard in de Verenigde Staten. Pytches ziet als bisschop
van de Anglicaanse Kerk in Chili een onverwachte groei van de kerk en verlangt
er in Engeland, als hij weer voorganger is, om daar eenzelfde groei te mogen
meemaken.[22] De sleutels van die groei
ziet hij in de “toerusting van gewone christenen in de bediening van de gaven
en de kracht van de heilige Geest.”[23]
In de jaren ’80 komen Dick en
Jeannette Westerkamp, toen nog zendelingen, in contact Pytches op een
conferentie, en raken daar overtuigd van zijn visie. In een interview zegt
Westerkamp daar het volgende over:
In Engeland heb ik drie dingen geleerd. Allereerst was er degelijk onderwijs over de Persoon en het werk van de heilige Geest, en dus ook over de gaven van de Geest. De bijzondere gaven zijn niet gestopt na de tijd van Handelingen. Daarnaast zag ik een manier van gemeente-zijn die ruimte geeft aan het werk van de Geest, om zo met kracht te getuigen te midden van een ongelovige wereld. Ten slotte heb ik geleerd onbevangen te luisteren naar God. In Chorleywood [de plek waar Pythces voorganger was] werd na het onderwijs gezegd: We leggen nu onze bijbels aan de kant en we zijn open naar wat God in ons midden wil doen. Heel bijzondere momenten waren dat. Je zag mensen helemaal warm worden van Gods liefde.[24]
Wanneer Wersterkamp
in 1993 beroepen wordt door de NGK te Houten probeert hij het gedachtegoed van
New Wine te integreren in de gemeente. Dat lukt en de klassiek gereformeerde
gemeente verandert in een gemeenschap die—hoewel nog steeds gereformeerd—charismatisch
georiënteerd is, zowel in theologie als in muziek, en die sterk groeit in
ledental.[25] Vervolgens wordt in 2003
New Wine Nederland opgericht, die enerzijds sterk gericht is op de Engelse
beweging maar anderzijds zoekt naar eigen accenten. Overigens ondervindt New
Wine in de beginjaren weerstand van voornamelijk Gereformeerd vrijgemaakte
predikanten, die de beweging middels opiniestukken in het Nederlands Dagblad
aanvallen en tevens met een brochure komen waarin ze stellen dat de kerken meer dan genoeg hebben.[26] Dat
deze weerstand vooral vanuit ‘vrijgemaakte hoek’ komt is volgens Westerkamp te
verklaren vanwege de geschiedenis van die kerken: hij ziet daarin de neiging om
zich niets te laten gezeggen door iets wat van buitenaf komt, zoals een
vernieuwingsbeweging.[27] De
organisatie probeert gestalte te geven aan haar missie “kerken toerusten met
oog op Gods koninkrijk”—waarbij het typerend is dat deze missie niet alleen op
de website te vinden is maar tevens in de Nederlandse vertaling van een boek
van Derek Morphew, als theoloog betrokken bij het Vineyard Bible Institute.[28]
Dat New Wine Nederland die missie kiest mag geen toeval heten daar haar
theologie te omschrijven is als een ‘theologie van het Koninkrijk.’[29]
Om de presentie en profilering van New Wine goed te begrijpen dient eerst deze
theologische benadering besproken te worden.
Een
theologie van het koninkrijk
Het koninkrijk van
God staat centraal in de theologie van New Wine. Dat is onder andere zichtbaar
in een aantal seminars die over het onderwerp gegeven wordt, zoals Theologie van het Koninkrijk als basis voor
New Wine.[30]
Eenzelfde tendens is zichtbaar wanneer het schriftelijk materiaal voor de
zogenoemde ‘ministy cursus,’ een leerlijn rondom ‘persoonlijke voorbede.’[31]
In het verlengde daarvan blijken theologen binnen New Wine voornamelijk in
gesprek te gaan met contemporaine theologen die tevens het koninkrijk als
‘grand narrative’ van het evangelie zien. Zo is voornamelijk de Anglicaanse
theoloog Nicholas T. Wright een inspiratiebron, hoewel hij zelf niet betrokken
is bij New Wine.[32] Eenzelfde patroon tekent
zich wanneer gekeken wordt naar een tweetal publicaties die in enige mate
representatief zijn voor de beweging. De eerste is het boek De grote Doorbraak: Ontdek het Koninkrijk van
Derep Morphew, met op de omslag een aanbeveling van Dick Westerkamp, de voormalig-voormalig-voorzitter,
waaruit blijkt dat het “de achtergrond is … van waaruit ook New Wine wil werken,”
en het boek Herstelwerk: De Geest werkt
van schepping tot voleinding van Willem Smouter, bestuurslid van de
beweging.
Zoals eerder opgemerkt is het ontstaan
van New Wine Engeland in verband te brengen met Vineyard, een charismatische
beweging in de Verenigde Staten. Het is dan ook typerend dat die verbinding in
Nederland wordt voortgezet middels de belangrijke rol die het boek van Morphew,
directeur van het Vineyard Bible Institute, inneemt: het vormt de basis voor de
cursussen over het koninkrijk op de conferentie en wordt aanbevolen door het
bestuur van de beweging. De theologie van Morphew—en daarmee in ieder geval ten
dele van New Wine Nederland—laat zich omschrijven als een theologie van geïnaugureerde eschatologie. De
heilsgeschiedenis wordt gezien als vervulling van het Oude
Testament—voornamelijk van Jesaja—en heeft het Koninkrijk van God in de wereld
gebracht.[33] Dat Koninkrijk is
zichtbaar geworden in het handelen van Jezus, maar is nog niet volledig in de
wereld. Een kernthema in Morphew’s theologie is het woordpaar ‘reeds’ en ‘nog
niet’ om de spanning weer te geven in het christelijke leven.[34]
Dat wordt rechtstreeks verbonden met de praktijk van gebedsgenezing waar
sommigen genezen en sommigen niet. Daarnaast drukt Morphew een vertrouwen uit
dat de gaven van de Geest ook vandaag nog beschikbaar zijn; het Koninkrijk is
immers “onder ons.”[35]
Dat maakt deze theologie enerzijds een nuancering op wat Morhpew het triomfalisme
binnen (delen van) de Pinksterbeweging noemt, en anderzijds een nuancering op
de “streep-theologie” van sommige traditionele kerken. Het Koninkrijk, met alle
implicaties, is “onder ons” maar zowel ‘reeds’ als ‘nog niet.’
Eenzelfde tendens is zichtbaar in
het boek van Smouter over het werk van de heilige Geest. Ook daar komen het
gereformeerde- en het charismatische accent samen, niet enkel in theologie maar
ook in de biografie van de schrijver:
Ik ben van mijzelf niet zo spiritueel. En bovendien ben ik goed gereformeerd. Dus als je die twee samen neemt, dan kun je nagaan dat ik er nooit aan gedacht heb dat ik nog eens een boek zou schrijven over de gaven van de Geest.[36]
In het boek gaat hij,
zoals de titel doet vermoeden, in op het werk van de heilige Geest. Ondanks dat
hij niet expliciet spreekt over het koninkrijk is de thematiek duidelijk
aanwezig. Ook bij Smouter treffen we de spanning tussen ‘reeds’ en ‘nog niet’
wanneer hij zegt: “het werk van de Geest in Jezus Messias was geweldig mooi,
maar tegelijk zo pijnlijk onaf.”[37]
Toch is het boek voornamelijk hoopvol en bemoedigend voor de lezer: God woont
onder de mensen, geeft hen kracht en is een “enorme steun voor het leven
onderweg naar Gods toekomst.”[38]
Ook hier wordt een theologie aangetroffen waar gebedsgenezing en gaven van
Geest een belangrijk aspect vormen, terwijl het tevens genuanceerd wordt door
de huidige situatie te omschrijven als ‘onderweg zijn.’
Een theologie van het Koninkrijk bij
New Wine benadrukt enerzijds dat de Geest van God ook vandaag werkt en
anderzijds onderstreept het dat de wederkomst nog aanstaande is.[39] Uitgangspunt
is echter dat het Koninkrijk niet louter is was voor Jezus en zijn discipelen,
maar voor het persoonlijke leven van het gelovig individu. Deze observatie is
belangrijk zijn wanneer gekeken wordt naar het ‘frame’ dat New Wine hanteert
wanneer het als vernieuwingsbeweging naar de kerken kijkt.
Profilering
en presentie: frame-analyse
Bij een
‘frame-analyse’ van het gedachtegoed van New Wine gaat de aandacht vooral uit
naar het door de beweging gevormde beeld van het geheel waarbinnen zij actief
is.[40]
Waar van Iperen zich kon richten op beeldvorming binnen het Evangelisch
Werkverband aangaande de PKN, blijkt dat bij New Wine weerbarstiger. Zij is
voornamelijk actief binnen de kleinere gereformeerde kerken, zoals de
Nederlands Gereformeerde Kerken en—zij het in mindere mate—de Gereformeerde
Kerken vrijgemaakt en de Christelijk Gereformeerde Kerken. Daardoor kan het geheel
waarbinnen New Wine actief is ten hoogste aangeduid worden als een ‘imagined
community.’ Voor nu zal die aanduiding gehanteerd worden om te bezien of het
enige mate correspondeert met de bevindingen.
Wanneer New Wine in missie- en
visiedocumenten schrijft over de kerken in Nederland dan stelt het dat
geestelijke vernieuwing nodig is, waarbij het aangeeft dat te verwachten van de
heilige Geest, “die gegeven is om Christus en de komst van het Koninkrijk in
onze wereld zichtbaar te maken.”[41]
De beweging ziet die observatie bevestigd doordat jongeren ook de orthodoxe
kerken verlaten en dat die plekken weinig inspirerend blijken te zijn—waarbij
Westerkamp opmerkt dat vanzelfsprekend gechargeerde uitspraken zijn die wel in
enige mate corresponderen met de praktijk.[42]
Zo ziet de voormalig-voormalig-voorzitter wel kerken die “recht in de leer
zijn, maar waarvan weinig zichtbaar wordt in de praktijk van het dagelijks
leven.”[43] Daarnaast
stelt Simon Ponsonby, hoofdspreker op de zomerconferentie 2014, dat mensen niet
meer naar de kerk komen omdat die niet meer ‘brandt.’[44]
Dat laatste moet begrepen worden als het ontbreken van aandacht voor de heilige
Geest in de lokale kerken. Deze observatie vormt mede een verklaring waarom de
beweging in grote delen van de PKN onbekend is: de ‘diagnose’ van New Wine
wordt slechts door de ‘orthodoxe’ delen van de kerk gedeeld; overige delen
herkennen de stelling en bijbehorende relevantie niet. Daarmee is een voor New
Wine typerend element aangetroffen: in de context waarin de beweging actief is
ziet men de theologie als ‘orthodox genoeg,’ maar die ‘rechte leer’ moet
zichtbaar worden in het dagelijks leven—waarbij New Wine overigens niet enkel
denkt aan het spirituele aspect, maar ook aan maatschappelijke betrokkenheid
van de gelovigen.
De eerder geschetste context van
‘relatief orthodoxe kerken’ vormt de achtergrond wanneer de oprichter spreekt
over pluraliteit binnen de kerken. Het bestaan van verschillende stromingen
acht Westerkamp niet verkeerd, zolang men elkaar niet verkettert.[45]
De grenzen van die pluraliteit worden echter gevormd door de ‘orthodoxie,’
waarbij hij voornamelijk wil kijken naar wat hij ‘de kern van het christelijk
geloof’ noemt.[46] Over de onderwerpen die
niet bij die kern horen, zoals de doop, kan en mag er verschil van mening zijn.
Op dit moment kan op basis van het
bovenstaande gesteld worden dat het ‘frame’ van New Wine aangaande de ‘imagined
community’ van de kleine gereformeerde kerken en de delen van de Protestantse
Kerk in Nederland over het algemeen positief is over de mate waarin die kerken
‘orthodox’ zijn. Dat beeld wordt aangevuld door zowel in missie en visie als het
op conferenties te stellen dat die kerken geestelijke vernieuwing nodig hebben
in de lijn van de Third Wave Charismatic
Renewal. New Wine ziet de kerken als orthodox maar, om het met Ponsonby te
zeggen, niet meer als brandende kerken.
Profilering
en presentie: sociale bewegingen
In zijn onderzoek
naar het Evangelisch Werkverband heeft van Iperen voornamelijk gekeken naar de
maatschappijkritische beweging en de conversiebeweging.[47]
Hij merkt op dat de beschrijving voornamelijk in bepaalde elementen toepasbaar
is daar het Evangelisch Werkverband niet binnen de gehele maatschappij actief
is maar binnen een specifieke organisatie—hoewel de beweging met enige
regelmaat stelt dat het de samenleving wil vernieuwen. Voor New Wine lijkt iets
gelijksoortigs het geval: ook zij is niet actief binnen de gehele samenleving,
maar richt zich op een deel daarvan, zij het kleiner dan het Evangelisch Werkverband maar strikt genomen wel meer organisaties dan enkel de
Protestantse Kerk in Nederland. De context waarin New Wine zich bevindt is
echter ook theologische gesproken anders: waar het Evangelisch Werkverband
onder andere strijdt tegen ‘vrijzinnigheid’ en ‘liberalisme’ binnen de PKN,
richt New Wine zich voornamelijk ook kerken (of delen van de kerk) die
theologisch gesproken ‘orthodox’ en ‘conservatief’ zijn, zonder te menen dat
die context volstrekt eenduidig is.[48]
Desondanks ziet ook New Wine vrijzinnigheid als een traditie buiten het christelijk geloof: de
kritiek is niet afwezig, maar voornamelijk niet relevant binnen het geheel waar
New Wine werkzaam is.[49]
Wanneer de context waarin beide
bewegingen opereren dusdanig verschilt ligt het ook voor de hand dat ze zich
daarbinnen anders profileren—ook wanneer de aanduiding ‘maatschappijkritische beweging’ wordt gehanteerd. Zo wijst van
Iperen erop dat het Evangelisch Werkverband zeer kritisch is over de huidige
toestand van de PKN.[50] Echter,
dergelijke expliciete bewoordingen zijn bij New Wine niet te vinden: er wordt
wel gesproken over het streven “naar geestelijke vernieuwing van de kerken in
Nederland,” maar een expliciet oordeel
over de huidige staat van de kerk blijft achterwege.[51]
Toch lijkt de roep om vernieuwing impliciet te wijzen op de kennelijke noodzaak
daarvan, en de staat van de kerk die daarmee samenhangt; zoals gezegd staat de
kerk niet meer ‘in brand.’ Wanneer die aanduiding wordt aangevuld met de immer
doorgaande leegloop van de kerken wordt zij een impliciet oordeel over die
kerken. Toch lijkt het daarbij vooral te gaan om ‘charismatische’ elementen, en
niet zozeer om een gebrek aan orthodoxie binnen de kerken waarin New Wine
weerklank vindt. Daarin verschilt ze van het Evangelisch Werkverband die toch
vooral tegen het ‘vrijzinnige’ en ‘liberale’ gedachtegoed binnen de PKN wil
strijden. Wanneer New Wine over de kerken spreekt gebeurt dat met een andere,
voornamelijk hoopvolle, toon:
De
plaatselijke kerk is de hoop voor de wereld. We geloven dat Jezus Zijn gemeente
bouwt door Zijn Geest en dat
alle gemeenteleden worden geroepen mee te werken aan de komst van het
Koninkrijk. De heilige Geest geeft
daarbij gaven, gewone en opvallende, om het lichaam van Christus te laten functioneren zoals het bedoeld is.[52]
Voor nu kan daarom
opgemerkt worden dat New Wine ‘maatschappijkritische’ elementen in zich draagt,
maar dat deze zich meer richten op het ontbreken van charismatische accenten
binnen de kleine gereformeerde kerken dan op het gebrek aan ‘orthodoxie.’ Die
elementen worden impliciet en in hoopvolle termen verwoord, waardoor de kritiek
zelden manifest en direct wordt. Daarnaast kan worden opgemerkt dat op de zomerconferentie
relatief veel aandacht is voor maatschappelijke thema’s zoals politiek,
duurzaamheid en moderne slavernij.[53]
In dat opzicht lijkt New Wine meer gericht te zijn op de hele samenleving dan
het Evangelisch Werkverband, hoewel het daarbij vooral een beroep doet op
christelijke organisaties en deze thema’s in het materiaal van de stichting
zelf niet tot nauwelijks zichtbaar is.
Een ander door van Iperen gehanteerd
ideaaltype is de ‘conversiebeweging’ die
het instituut waarbinnen het actief, in tegenstelling tot de
maatschappijkritische beweging, ziet als een neutraal gegeven maar waarbij het
daadwerkelijke probleem ligt bij de individuen binnen die organisatie.[54]
Veel van het werk van New Wine past binnen die aanduiding. Zo richt de beweging
zich meer op gemeenteleden en predikanten, dan op gemeenten en de landelijke
kerken. Over het eerste staat in de visie de New Wine “christenen [wil] helpen
te groeien in hun persoonlijke toewijding aan Jezus Christus … Bij onze
activiteiten willen we op geen enkele wijze druk uitoefenen op mensen of ze
manipuleren, maar hen helpen de christelijke vrijheid te ontdekken en te
ervaren.”[55] Dat is onder andere
zichtbaar in het kringmateriaal wat door New Wine wordt aangeboden—voornamelijk
vertalingen van materiaal uit Engeland.[56]
Eenzelfde tendens wordt zichtbaar in het programma van de zomerconferentie.
Veel ‘seminars’ richten zich op de spiritualiteit van het individu en hebben
een sterk pastorale insteek.[57]
Daarnaast wordt er tijdens de conferentie een zogeheten ‘ministry cursus’
aangeboden, waar het voornamelijk gaat over ‘persoonlijke voorbede:’ het bidden
voor iemand in aanwezigheid van diegene, al dan niet met handoplegging. Die
cursus vormt ook een belangrijk element in het landelijke werk van de beweging;
in verschillende regio’s en gemeenten worden de bijeenkomsten aangeboden.[58] Deze
aandacht voor de individuele gelovigen maakt New Wine tot een kind van de Third Wave Charismatic Renewal, waarbij
“Equipping the saints” centraal staat.[59]
Deze observatie past in grote mate binnen het kader van de conversiebeweging.
Tevens richt New Wine zich op de
leiders van kerken—in het bijzonder op voorgangers en predikanten—omdat ze het
belangrijk vindt “dat er goed leiding wordt gegeven in kerken.”[60] Dat
wordt gedaan door leiders die zich aangesproken voelen voor New Wines
‘theologie van het Koninkrijk’ met elkaar in contact te brengen en lokale
netwerken te faciliteren. Daarbij stelt Westerkamp dat “vernieuwing haast
onmogelijk is wanneer de predikant zich geen aanhanger toont.”[61] Ook
biedt New Wine een predikantenretraite aan, waar voorgangers kennis kunnen
maken met het gedachtegoed van de beweging en voor zich kunnen laten bidden.
Naast de eerder genoemde ‘ministry cursus’ vormt het werk onder predikanten een
belangrijk element in het werk van New Wine. Dat komt ook tot uitdrukking in de
diensten op de zomerconferentie waar tijdens de dienst op woensdag 23
juli—tevens de dag waarop predikanten als ‘gast van de organisatie’ een apart
programma wordt aangeboden—in de hoofdtent expliciet gebeden wordt voor
predikanten en, wanneer ze uit de zaal naar voren zouden komen, gezalfd konden
worden. Deze observatie wordt gesteund wanneer de voormalig-voorzitter stelt
dat de beweging binnen een aantal kerkverbanden meer contact heeft met lokale
kerken en individuen dan met de synodes.[62]
Uit het interview met Westerkamp
blijkt dat New Wine voornamelijk weerklank vindt binnen de kleine gereformeerde
kerken. Effect binnen de PKN blijft echter achter. Een mogelijke verklaring
daarvoor lijkt te liggen in de aanduiding van het Evangelisch Werkverband als
‘maatschappijkritisch’ door van Iperen. Naast een verschil in profilering
tussen de maatschappijkritische beweging en de conversiebeweging zou ik ook op
een verschil in respons willen wijzen: is het mogelijk dat het inherent is aan
de eerste dat zij dusdanig veel meer aandacht genereert dan de laatste?
Functioneert een conversiebeweging aanzienlijk minder wanneer binnen de
organisatie reeds een maatschappijkritische beweging aanwezig is? De case van
New Wine lijkt dat te bevestigen.
Kijkend naar de beschrijving van de conversiebeweging voldoet New Wine aan
dat profiel: het grootste aandeel van haar activiteiten is gericht op
individuele christenen en op de leiders van de kerken. Wanneer dat aangevuld
wordt met het geloof van de organisatie in ‘vernieuwing’ volgt daaruit de
conclusie dat die vernieuwing vooral plaats moet krijgen door die individuen in
kerkbank en op de kansel: New Wine lijkt dan ook primair een conversiebeweging, en in mindere mate
een maatschappijkritische beweging.
Conclusies
New Wine ziet de
kleine gereformeerde kerken en de delen van de Protestantse Kerk in Nederland waarbinnen
het werkzaam is als ‘orthodoxe kerken’ die echter meer ruimte moeten geven aan
de heilige Geest. De kerk is ‘recht in de leer’ maar ‘brandt niet meer.’
Wanneer deze observatie vergeleken wordt met de observaties van Wilbert van
Iperen blijkt dat de context een andersoortige vernieuwing vraagt:
‘liberalisme’ en ‘vrijzinnigheid’ vormen niet het probleem, maar het gebrek aan
‘vuur’ in de kerk. Om dat te bereiken stelt New Wine zich voornamelijk op als conversiebeweging, zich richtend op zowel
kerkleden als kerkleiders en toont
zich daarmee een goede erfgenaam van de Third
Wave Charismatic Renewal, en in mindere mate als maatschappijkritische beweging door kritiek te leveren op de
afwezigheid van charismatische elementen in de kerken. De dynamiek die deze
presentie en profilering oproept blijkt zeer afhankelijk van de context: in de
Nederlands Gereformeerde Kerken, met haar lage kerkstructuur, is New Wine goed
geland, terwijl het in de Christelijk Gereformeerde Kerken en (voornamelijk) de
Gereformeerde Kerken vrijgemaakt moeilijker blijkt, mede vanwege historische
aspecten. Waar New Wine een bepaalde dynamiek lijkt los te maken binnen de
kleine gereformeerde kerken, lukt dat binnen de PKN maar mondjesmaat. Een
mogelijke verklaring daarvoor zoek ik in de aanwezigheid van het Evangelisch
Werkverband binnen die kerk; deze beweging maakt is sinds haar oprichting een
spanningsvolle dynamiek los waardoor het lastig blijkt voor een ‘nieuweling’
zich duidelijk te profileren; ondanks dat beide bewegingen elkaar als
bondgenoot zien lijkt een zekere concurrentie toch onontkoombaar, in ieder
geval waar het om de aandacht van de kerk. Daarnaast lijkt het karakter van de
beweging daar ook debet aan: kan een conversiebeweging functioneren binnen een
organisatie waar reeds een maatschappijkritische beweging actief is, die zich
naar haar aard veel luidruchtiger gedraagt? Een ander aspect van een verklaring
ligt in de observatie dat het vooral predikanten die reeds bij het Evangelisch
Werkverband betrokken zijn die zich verbonden voelen met New Wine. Het is
mogelijk dat zij zich binnen de PKN vooral identificeren met het Evangelisch
Werkverband en daarna pas met New Wine—wellicht vanwege chronologie.
Nawoord
Wellicht heeft het
iets met mijn leeftijd te maken maar als jonge theoloog spreekt New Wine mij
aan, al was het maar omdat de aanduiding ‘vernieuwing’ iets bij mij losmaakt.
Ik ben theologie gaan studeren uit een hoopvol idealisme—een ander zou het
naïviteit noemen. Voortdurend zoek ik naar manieren waarop de kerk relevant kan
zijn voor de samenleving. In het gedachtegoed van New Wine tref ik dat aan: de
nadruk op de geloofsbeleving van het subject, aanzet tot maatschappelijke
betrokkenheid en een balans tussen gereformeerde- en charismatische elementen,
de tradities die als een rode draad door mijn biografie lopen. Toch dringt mij
dan de vraag op hoe selectief ik ben in mijn waardering. Selecteer ik uit het
gedachtegoed van New Wine toevallig de aspecten die mij aanspreken? Er zijn
immers ook elementen die mijn niet of minder aanspreken, maar die neem ik
blijkbaar voor lief. Toch geeft New Wine mij, een bricolage christen en dito
theoloog, vooral hoop. Niet zozeer dat de kerk wordt zoals de beweging dat beoogt,
maar vooral dat christenen elkaar in de marge van de samenleving ontmoeten en
opzoek gaan naar een vruchtbare samenwerking. Het is juist dat element, het
samen optrekken van charismatischen en gereformeerden—, van New Wine dat mij
aanspreekt: een bricolage kerk voor een bricolage christen.
Author: Ruben van de Belt (BA-student, VU University Amsterdam)
Bibliografie
- Anderson, Benedict, Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spreak of Nationalism (London: New Left Books, 71996).
- Bebbington, D.W., Evangelicalism in Modern Britain: A history from the 1730’s to the 1980’s (London: Taylor & Francis, 1989).
- Clack, B., & Clack, B.R., The Philosophy of Religion: A Critical Introduction (Cambridge: Polity Press, 22008).
- Dijkman, P.J., “De transformatie van een kerk” Wapenveld 58:4 (2008), 4-7.
- Fokker, J., Ministrycursus: Bidden met mensen in de kracht van de heilige Geest (Houten: New Wine Uitgaven, 1998).
- Grenz, S.J., Renewing the Center: Evangelical Theology in a Post-Theological Era (Grand Rapids: Baker Academic, 2000).
- Iperen, van, W., Balanceren in de kerk: Onderzoek naar presentie, profilering en receptie van het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, 1995-2010 (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum Academic, 2014).
- Johnston, H., “A Methodology for Frame Analysis: From Discourse to Cognitive Schemata,” in Johnston, H. & Klandermans, B. (red.), Social Movements and Culture (Minneapolis: University of Minnesota Press, 1995), 217-246.
- Klaver, M., “De evangelicale beweging” in ter Borg, M. et al (red.), Handboek Religie in Nederland (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2008), 146-159.
- —— & Versteeg, P., “Evangelicalisering als proces van religieuze verandering” Praktische theologie: Nederlands tijdschrift voor pastorale wetenschappen 34:2 (2007), 169-182.
- Lalleman, P.J., “De evangelische beweging in Groot-Brittanië,” Ellips 4 (2006), 22-25.
- Morphew, D., De grote Doorbraak: Ontdek het Koninkrijk (Amersfoort: Inside Out Publishers, 22006).
- Percy, M., “A Place at High Table: Assessing the Future of Charismatic Christianity” in Davie, G., Heelas, P., & Woolhead, L. (red.), Predicting Religion: Christan, Secular and Alternative Futures (Burlington: Ashgate Publishing Company, 2003), 95-108.
- Roeland, J.H., Selfation: Dutch Evangelical Youth Between
Subjectivation and Subjection (Amsterdam:
Amsterdam University Press, 2009).
- Schreuder, O., “Bewegingen en verandering: effecten van verschillende typen bewegingen,” in Thurlings, J.M.G. et al (red.), Institutie en beweging (Deventer: Van Loghum Slaterus, 1990), 58-109.
- Smouter, W., Herstelwerk: De Geest van schepping tot voleinding (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2006).
- Stark, R., “Why Religious Movements Succeed or Fail: A Revised General Model” Journal of Contemporary Religion 11:2 (1996), 133-146.
- Stoffels, H., “Protestantisme,” in ter Borg, M. et al (red.), Handboek Religie in Nederland (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2008), 122-145.
- Westerbeek, R,. Life to the Full: From Creation to Re-creation (Masterthesis), (Amsterdam: 2014).
Voetnoten
[1] De
titel is ontleend aan een interview met oprichter en voormalig voorzitter van
New Wine Nederland, Dick Westerkamp, en vormt een verwijzing naar Ezechiël 37
(25 november 2014).
[2] Cf.
Miranda Klaver, “De evangelicale beweging” in Meerten ter Borg et al (red.), Handboek Religie in Nederland (Zoetermeer:
Uitgeverij Meinema, 2008), 146-159; Miranda Klaver & Peter Versteeg,
“Evangelicalisering als proces van religieuze verandering,” Praktische Theologie: Nederlands tijdschrift
voor pastorale wetenschappen 34:2 (2007), 169-182; Martyn Percy, “A Place
at High Table? Assessing the Future of Charismatic Christianity” in Grace
Davie, Paul Heelas & Linda Woolhead, Predicting
Religion: Christian, Secular and Alternative Futures (Burlington: Ashgate
Publishing Company, 2003), 95-108; Hijme Stoffels, “Protestantisme” in Meerten
ter Borg et al (red.), Handboek Religie
in Nederland (Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, 2008), 122-145.
[3]
Ter illustratie: Alister McGrath, Evangelicalism
& the Future of Christianity (Boston: InterVarsity Press, 1995).
Daarnaast kan worden verwezen naar een interview met hem: Govert Buijs &
Herman Paul, “Het einde van het protestantisme: Interview Alister E. McGrath,” Beweging 67:3 (2003), 29-34.
[4]
Wilbert van Iperen, Balanceren in de
kerk: Onderzoek naar presentie, profilering en receptie van het Evangelisch
Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, 1995-2010 (Zoetermeer:
Boekencentrum Academic, 2014).
[5]
Voor de oorspronkelijke onderzoeksvraag, zie: Van Iperen, Balanceren in de kerk, 11 vv. Het door Iperen tussen haakjes
geplaatste adjectief “spanningsvolle” wordt niet overgenomen, vanwege mijn
bezwaar dat een dergelijke toevoeging als te sturend bij de beantwoording kan
worden ervaren. Het enkel noemen van “dynamiek” laat open wat aangetroffen
wordt in de verzamelde data.
[6] In
tegenstelling tot het Evangelisch Werkverband heeft New Wine in Nederland geen
kantoor en weinig betaalde krachten—het betreft veelal predikanten die het werk
voor de stichting naast hun gemeentewerk doen—en steunt het voornamelijk op
vrijwilligers.
[7]
Hank Johnston, “A Methdology for Frame Analysis: From Discourse to Cognitive
Schemata,” in: Hank Johnston & Bert Klandermans (eds.), Social Movements and Culture (Minneapolis:
University of Minnesota Press, 1995), 217; cf. Van Iperen, Balanceren in de kerk, 49.
[8]
Voor een uitgebreidere bespreking van deze elementen, zie: Van Iperen, Balanceren in de kerk, 49 vv. Van Iperen
hanteert het ‘sociaal’ als tegenstelling van ‘individueel.’ Mijns inziens doet
die keuze te kort: ook het frame van een individu is sociaal daar het immers
een beeld vormt van de werkelijkheid, andere mensen incluis. Met zijn
tegenstelling wil van Iperen vooral wijzen op het ‘frame’ dat binnen de
beweging wordt gehanteerd. Om dat tot uitdrukking te laten komen kies ik voor
‘collectief’ als alternatief voor ‘sociaal.’
[9]
Van Iperen, Balanceren in de kerk, 40-47.
[10] O.
Schreuder, “Bewegingen en veranderingen: effecten van verschillende typen
bewegingen,” in: J.M.G. Thurlings et al (red.), Institutie en beweging (Deventer: Van Loghum Slaterus, 1980) 61 vv. ; cf. Van Iperen, Balanceren in de kerk, 43.
[11]
Van Iperen, Balanceren in de kerk, 45
vv.
[12]
Van Iperen, Balanceren in de kerk, 223
v.
[13]
Benedict Anderson, Imagined Communities:
Reflections on the Origin and Spreak of Nationalism (London: New Left
Books, 71996), 6 v. Hoewel Anderson schrijft over ‘imagined communities’ als natiestaten
meen ik dat de term ook bruikbaar is op het meso-niveau van verschillende
onderdelen daarvan, zoals de kerken.
[14] Om
deze hypothese te onderbouwen wordt er gewezen op de intentie van de
Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken om samen
te gaan, de nauwe samenwerking van de drie kerken op het gebied van academisch
onderwijs en onderzoek, alsmede—althans voor bepaalde delen van de kerken—de
politieke voorkeur voor de ChristenUnie, het lidmaatschap van de Evangelische
Omroep, e.d. Voor een uitgebreidere bespreking, cf: Stoffels, “Protestantisme,”
136 v.
[15]
David W. Bebbington, Evangelicalism in
Modern Britain: A history from the 1730’s to the 1980’s (London: Taylor
& Francis, 1989). Cf. Klaver, “De evangelicale beweging,” 225.
[16] Klaver,
“De evangelicale beweging,” 225. Ze wijst daarbij op het werk van Lalleman, die
voorstelt om het criterium van de heilige Geest toe te voegen aan Bebbington’s
criteria. Voornamelijk omdat dat accent centraal staat in de snelst groeiende
en grootste tak van het evangelicalisme. Cf. Pieter J. Lalleman, “De
evangelische beweging in Groot-Brittanië,” Ellips
4 (2006), 22-25.
[17]
Percy, “The Future of Charismatic Christianity,” 96 v., 101 v.
[18]
Beverly Clack & Brian R. Clack, The
Philosophy of Religion: A Critical Introduction (Cambridge: Polity Press, 22008),
4-7.
[19]
Bij deze ‘delen’ wordt voornamelijk gedacht aan gemeenten en/of predikanten die
verbonden zijn met de Gereformeerde Bond, Confessionele Vereniging of
Vereniging Confessioneel Gereformeerd Beraad. Cf. Van Iperen, Balanceren in de kerk, 225.
[20]
Voor een overzicht van de historische wortels van de evangelische en
charismatische beweging, zie: Stanley J. Grenz, Renewing the Center: Evangelical Theology in a Post-Theological Era (Grand
Rapids: Baker Academic, 2000).
[21]
Die inspiratie komt onder andere tot uiting in een boek dat David Pytches samen
schrijft met John Wimber, Come Holy Spirit: Learning How to Minister
in Power (Hodder: AJM, 1994) en een boek dat Pytches schrijft over Wimber, John Wimber: A Tribute (Wiltshire: Eagle Publishers, 1998).
[22]
Pieter Jan Dijkman, “De transformatie van een kerk” Wapenveld 58:4 (2008), 4-9.
[23]
Dijkman, “De transformatie,” 5.
[24]
Dijkman, “De transformatie,” 5 v.
[25]
Johan H. Roeland, Selfation: Dutch
Evangelical Youth Between Subjectivation and Subjection (diss.),
(Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009), 71. Roeland onderzocht twee
kerken in Houten, waaronder de NGK, en schrijft daarover: “Firstly, both of them had witnessed evangelicalisation
tendencies. Secondly, both were characterised by an overwhelming presence of
youngsters. Thirdly, Houten is representative in that developments there are
observed and adopted by other places of worship elsewhere in the Netherlands.”
[26]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014). Het debat speelt voornamelijk in
de begintijd van de beweging en verloopt via de opiniepagina van het Nederlands
Dagblad. Cf. http://www.nd.nl/search/search/page/6/query/new+wine
(geraadpleegd op 25 november 2014); H. ten Brinke & J.W. Maris (red.), Meer dan genoeg: Het verlangen naar meer van
de Geest (Barneveld: Uitgeverij Vuurbaak, 2004).
[27]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014). Zie bijlage voor de gestelde
vragen.
[28]
“Toerusting voor Gods Koninkrijk”: http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/
(geraadpleegd op 22 november 2014); Derek Morphew, De grote Doorbraak: Ontdek het Koninkrijk (Amersfoort: Inside Out
Publishers, 22006), 285 v.
[29]
Ronald Westerbeek, Life to the Full –
From Creation to Re-Creation: An exploration of a Protestant soteriological
framework to vindicate and assess the theological notion of “salvation as
wholeness” in the charismatic renewal of New Wine (Masterthesis),
(Amsterdam: 2014).
[30]
Een seminar gegeven door Dick Westerkamp, de voorzitter en geestelijk leider
van New Wine: http://www.new-wine.nl/zomerconferentie/programma/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[31]
Jan Fokker, Ministycursus: Bidden met
mensen in de kracht van de heilige Geest (Houten: New Wine Uitgaven, 1998).
[32]
Zie ter illustratie de weblog van Ronald Westerbeek, die momenteel aan de Vrije
Universiteit promoveert op een onderzoek naar “Kingdom theology and the
theology of the charismatic renewal of New Wine.” Cf. “N.T. Wright and New
Wine,” http://ronaldwesterbeek7.blogspot.nl/2014/11/nt-wright-and-new-wine.html
(geraadpleegd op 25 november 2014). Een inventarisatie leert dat hij in
verscheidene blogs voornamelijk verwijst naar de boeken Jesus and the Victory of God (London: Society for Promoting
Christian Knowledge, 1996) en The
Resurrection of the Son of God (Minneapolis: Fortress Press, 2003). Dat
zijn de boeken waar Wright juist de basis voor zijn “inaugurated kingdom” legt.
[33]
Morphew, De grote doorbraak, 15-44,
248-264.
[34]
Morphew, De grote doorbraak, 148-158.
[35]
Morphew, De grote doorbraak, 159-173.
[36]
Willem Smouter, Herstelwerk: De Geest van
schepping tot voleinding (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2006), 7.
[37]
Smouter, Herstelwerk, 16-26.
[38]
Smouter, Herstelwerk, 27-36.
[39]
Deze observatie lijkt aan te sluiten bij de door Rodney Stark beschreven
condities voor het al dan niet blijven bestaan van een religieuze bewegingen.
De balans tussen ‘reeds’ en ‘nog niet’ sluit aan bij het wegblijven van
empirisch toetsbare uitspraken; het ‘onderweg zijn’ waarborgt de mogelijkheid
dat niet elk gebed verhoord wordt. Cf. Rodney Stark, “Why Religious Movements
Succeed or Fail: A Revised General Model” Journal
of Contemporary Religion 11:2 (1996), 133-146. Overigens moet daarbij
opgemerkt worden dat Stark vooral lijkt te denken aan bewegingen buiten de gevestigde instituten, terwijl
New Wine een beweging binnen de
gevestigde instituten wil zijn.
[40]
Cf. Van Iperen, Balanceren in de kerk, 230
v.
[41]
“Missie,” http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/
(geraadpleegd op 26 november 2014).
[42]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
[43]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
[44]
Simon Ponsonby, preek gehouden op dinsdag 22 juli 2014 op de New Wine
Zomerconferentie.
[45]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
[46]
Hierbij lijkt Westerkamp vooral te denken aan dogma’s als ‘triniteit,’
‘twee-naturenleer,’ ‘verzoening door het kruis’ en andere leerstellingen die
zich in de vroege kerk ontwikkeld hebben.
[47]
Van Iperen, Balanceren in de kerk, 223.
[48] De
tweedeling in de kerken waar New Wine actief is volgt niet zozeer de lijnen
‘vrijzinnig’ en ‘orthodox’ maar voornamelijk ‘gereformeerd’ en ‘evangelisch.’
Zo onderscheidt de godsdienstsocioloog binnen de Gereformeerde Kerken
vrijgemaakt een dergelijk tweedeling, veroorzaakt door een toenemende
‘evangelicalisering’ in de periode 1970-2010. Cf. Gerard Dekker, De doorgaande revolutie: De ontwikkeling van
de Gereformeerde Kerken in perspectief (Barneveld: Uitgeverij De Vuurbaak,
2013).
[49]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
[50]
Van Iperen, Balanceren in de kerk, 223
v.
[51]
“Missie,” http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[52]
“Vernieuwing van de christelijke gemeente,” http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[53]
Zie bijvoorbeeld de seminars Creatief met
hergebruik; Moderne slaverij: de uitbuiting van kwetsbaarheid en Heilige stoeptegels: over de missie van
christelijke politiek : http://www.new-wine.nl/zomerconferentie/programma/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[54]
Van Iperen, Balanceren in de kerk, 227
vv. Cf. Schreuder, Bewegingen en
veranderingen, 81.
[55]
“Persoonlijke geestelijke groei,” http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[56]
Ter illustratie de cursus Vrij zijn, een
vertaling van een cursus van Mary Pytches, vrouw van de oprichter van New Wine
Engeland. Zie: http://www.new-wine.nl/vrij-om-te-zijn/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[57]
Zie bijvoorbeeld de seminars Leven na de
genadeklap, Kenmerken van vrij zijn en Groeien
in intimiteit met God : http://www.new-wine.nl/zomerconferentie/programma/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[58]
“Ministy” http://www.new-wine.nl/ministry/
(geraadpleegd op 24 november). Deze benadering wortelt rechtstreeks in de
‘koninkrijkstheologie’ van New Wine, waar geloof in genezing—als teken van de
inauguratie van het koninkrijk—een belangrijk element in is.
[59]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
[60]
“Visie voor leiders,” http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/
(geraadpleegd op 24 november 2014).
[61]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
[62]
Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).
No comments:
Post a Comment